Warszawa, 08.01.2021
Fundacja Centrum Praw Kobiet
Opinia Fundacji Centrum Praw Kobiet dot. projektu klubu Lewicy nt. zmiany definicji gwałtu w polskim prawie karnym
Projekt zmian w kk dotyczący art. 197 zaproponowany przez Lewicę wprowadzający brak zgody jako ostatnią przesłankę przestępstwa zgwałcenia trochę ją “ukrywa” i marginalizuje. Uważam, że dostosowanie naszego prawa do zapisów konwencji stambulskiej wymaga wyeksponowania i jednoznacznego zapisu w prawie, że brak zgody konstytuuje podstawowy typ przestępstwa zgwałcenia.
Propozycja Centrum Praw Kobiet eksponująca zapis, że sam brak zgody jest przestępstwem oraz wprowadzenie w art. 115 kk definicji zgody i braku zgody jest konstrukcją, która w większym stopniu może pełnić funkcję edukacyjną, promującą nową definicję przestępstwa zgwałcenia i pozwoli ujednolicić orzecznictwo i jednoznacznie zdefiniować nowe pojęcie w polskim kodeksie karnym.
Proponujemy wprowadzenie przemocy, groźby bezprawnej i podstępu jako przesłanki zaostrzającej odpowiedzialność karną, a nie konstytuującej przestępstwo (gwałt z użyciem przemocy, groźby i postępu jest zbrodnią). Podobna logika towarzyszyła mi kilkanaście lat temu, kiedy pierwszy raz jako fundacja Centrum Praw Kobiet przedstawiałyśmy postulat zmiany definicji zgwałcenia Pani Minister Izabeli Jarudze-Nowackiej i później pełnomocniczkom ds. Równego Traktowania z PO (propozycja poniżej).
Proponowana przez nas konstrukcja zapisu jest zgodna z podejściem przyjętym przez ustawodawców w wypadku innych przestępstw np. kradzieży. Proponujemy także zaostrzenie odpowiedzialności za gwałt zbiorowy i zrównanie wysokości kary ze zgwałceniem ze szczególnym okrucieństwem. Proponowana przez CPK propozycja jest zbliżona do zmian legislacyjnych przyjętych w innych krajach (m.in. Islandia i Irlandia). Popierając propozycję zaostrzenia odpowiedzialności karnej z art. 198 kk proponujemy również surowszą odpowiedzialność za czyn z art. 199 kk
Jako ciekawostkę chciałabym podać, że przygotowując kilkanaście lat temu propozycje zmian w definicji zgwałcenia, ze zdumieniem odkryłam, że podobna konstrukcja przepisu w kodeksie karnym była przyjęta w kk, który obowiązywał w Polsce w latach 20. XX wieku.
Zmiany proponowane przez Centrum Praw Kobiet:
- Zmiana tytułu rozdziału XXV
Obecnie: Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności
Propozycja: „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i integralności cielesnej” lub „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej”
- Propozycja nowelizacji art. 197 kk
Art. 197. § 1. Kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego bez jej zgody, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1, doprowadza inną osobę do poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia:
1) stosując przemoc, groźbę bezprawną lub podstęp,
2) wobec małoletniego poniżej lat 15,
3) wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1–3 działa wspólnie z inną osobą lub ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.
- Definicja braku zgody do art. 115 kk (dodanie § 26)
Zgoda występuje wówczas, kiedy osoba w sposób świadomy, dobrowolny i jednoznaczny wyraża swoją wolę obcowania płciowego lub udziału w innej czynności seksualnej. Zgoda nie może być domniemana lub dorozumiana i odwoływać się do zgody na inne formy obcowania płciowego lub udziału w innych czynnościach seksualnych i może być odwołana w każdym czasie.
Brak zgody na obcowanie płciowe i udział w innych czynnościach seksualnych występuje, kiedy mamy do czynienia z przemocą, groźbą bezprawną, podstępem, wykorzystaniem bezradności spowodowanym nietrzeźwością, wpływem innych środków odurzających, utratą przytomności, snem, niepełnosprawnością oraz innymi ograniczeniami i barierami, które mogą wpływać na swobodę wyrażenia woli.
Moja propozycja sprzed ponad 10 lat oparta na koncepcji z kodeksu karnego z lat 20. XX wieku
Art. 197. § 1. Kto bez zgody innej osoby doprowadza ją do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 8.
§ 2. Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego lub poddania się innej czynności seksualnej albo wykonania takiej czynności podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 15.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
§ 4. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1-3 działa ze szczególnym okrucieństwem lub posługuje się bronią palną, nożem, innym niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5.
Urszula Nowakowska
Prezeska Centrum Praw Kobiet